Quranın ədəbi baxımdan üstünlüyü Allahın bir möcüzəsidir
Allah bir ayədə Quran haqqında belə buyurur:
Bu qədər asan başa düşülən bir üsluba malik olmasına
baxmayaraq Rəbbimizin böyük möcüzələrindən biri kimi Quranın
təqlidi heç bir cəhətdən mümkün olmayıb. Açıq-aşkar
dəlillərə baxmayaraq şübhəyə düşüb Peyğəmbərimizə (s) böhtan
atanlara Allah "əgər doğru deyirsinizsə, Peyğəmbərimizə (s)
gələn ayələrin oxşarını gətirmələrini" buyurmuşdur:
Bu qətiyyən mümkün olmasa da, iman gətirməyənlər öz zəif
ağılları ucbatından bunun asan olduğunu fikirləşə bilərdilər.
Çünki Ərəbistanda şeir və ədəbiyyat çox inkişaf etmişdi.
Xalqın arasında şairlər və ərəb dilini çox gözəl bilib ondan
yaxşı istifadə edən fasih (yaxşı söz demək qabiliyyəti olan,
natiq) və bəliğ (öz məqsədini düzgün və məharətlə ifadə edən)
insanlar vardı. İslam alimlərindən birinin də qeyd etdiyi
kimi, qəbilənin ədibi (gözəl sənətli söz söyləyən) onların
nəzərində ən böyük milli qəhrəman kimi qəbul edilirdi.
Ədəbiyyata və bəlağətə (gözəl sözə) verdikləri əhəmiyyətə
görə "Muallaqatı-Səba" (Yeddi asılan) adı ilə yeddi ədibin
yeddi qəsidəsini qızıl hərflərlə yazıb Kəbənin divarına
asırdılar. Bəziləri də Ukazdakı yarmarka kimi böyük
yığıncaqlarda camaat qarşısında çıxışlar edirdilər. "Bədəvi"
adlandırılan kəndlilər də şəhərdəki şairlərin səviyyəsində
şeirlər deyir və xütbələr söyləyirdilər. Qafiyəli, qafiyəsiz
söylədikləri şeir və çıxışlar ilə insanlara təsir edə
bilirdilər
Belə fəsahətin (bir dilin doğru şəkildə, asan və düz
söylənməsi və yazılması, əcnəbi və az işlədilən sözlərin
olmaması) və bəlağətin (fikrin düzgün şəkildə və təmtəraqlı
sözlərlə bəzədilərək söylənməsi) inkişaf etdiyi bir dövrdə
Allah Quranı Peyğəmbərin (s) qəlbinə göndərdi. Ədəbi
cəhətdən inkişaf edən bu insanların Qurandakı ədəbi möcüzəni
dərk etmələri -daxillərindəki təkəbbür və əzəmətləri səbəbi
ilə inkar etməkdə israr edənlər olsa da- əlbəttə ki, çox
qısa müddətdə baş verdi.
Quran insanlara hidayət vəsiləsi olacaq bütün hadisələri
əhatə edən, onlara özlərini və öz nəfslərini tanıdan,
keçmişə və gələcəyə dair heç bir insanın və ya cinin bilə
bilməyəcəyi məlumatları verən, içində qeyd edilən sayların,
tarixlərin hamısının doğru olduğu Uca Allahın vəhyidir.
Quran tayı-bərabəri olmayan ədəbi zənginliyə malikdir.
Quranın möcüzəsi o qədər böyükdür ki, Allah Peyğəmbərimizə
(s) Qurana qulaq asmayanlara və lovğalananlara belə deməsini
əmr edib:
"De: "Əgər insanlar və cinlər bir yerə yığışıb bu Qurana bənzər bir şey gətirmək üçün bir-birinə kömək etsələr, yenə də ona bənzərini gətirə bilməzlər. Biz bu Quranda insanlar üçün hər cür məsəl çəkib onlara izah etdik. Lakin onların əksəriyyəti küfrdən başqa bir şeyə razı olmadı" ("İsra" surəsi, 88-89).
"Yoxsa: "Onu özündən uydurdu!" - deyirlər. De: "Əgər doğru deyirsinizsə, ona bənzər bir surə gətirin və Allahdan başqa kimə gücünüz çatırsa, onu da çağırın!" Xeyr, o kafirlər elmini qavraya bilmədikləri və hələ yozumu onlara gəlib çatmamış Quranı yalan hesab etdilər. Onlardan əvvəlkilər də təkzib etmişdilər. Bir gör zalımların axırı necə oldu!" ("Yunus" surəsi, 38-39).
İman gətirməyənlər Quranın mükəmməlliyi qarşısında həmişə
aciz və çarəsiz qalmağa məhkumdurlar. Heç bir insan Quranın
oxşarını gətirə bilməyib və qiyamətə kimi də bunun olması
mümkün deyil. Peyğəmbərimizin (s) öz aləmlərində haqlı
olmadığını göstərməyə çalışanların və Quranın təbliğ
edilməsinin qarşısını almaq üçün hiylələrə əl atanların
məkrli planları Rəbbimizin bir neməti kimi puça
çıxarılmışdır.
Peyğəmbərimiz (s) ərəblərin ədəbi yöndən dili ən gözəl və
dəbdəbəli şəkildə işlədən güclü natiqlərinə, ən məşhur
şairlərinə, ən yaxşı danışanlarına Qurani-Kərimlə ən
hikmətli cavablar vermişdir. Həm də təkbaşına çoxlu sayda
ədibə, natiqə Rəbbimizin mərhəməti ilə üstün gəlmişdir. Heç
şübhəsiz ki, bu, Rəbbimizin Qurani-Kərimdə təcəssüm
etdirdiyi bənzərsiz ədəbi gözəllikdən, hikmətdən, təsirli
olmaqdandır və Uca Allahın möminlərə bir köməyidir. Məkkəli
müşriklər Peyğəmbərimizin (s) onlara oxuduğu Quran ayələri
qarşısında böyük heyranlıq yaşayıblar, ancaq onların
bəziləri vicdanları qəbul etdiyi halda qürurlarına üstün
gələ bilməyərək, inkarçılıq yolunu seçiblər. "Bəqərə"
surəsinin 23 və 24-cü ayələrində belə buyurulur:
İslam alimlərindən biri bu ayələri belə izah edir:
"...O bəlağət və fəsahətin (gözəl söz söyləmək sənətinin)
imamları olan ərəb ədibləri bir kəlmə də olsa çıxıb söz
söyləyə bilmədilər. Halbuki təkəbbür və qürurlarının,
özünəvurğunluq və lovğalıqlarının ucbatından gecə-gündüz
çalışıb Qurana cavab verməliydilər ki, aləmdə rüsvay
olmasınlar. Quranın bir oxşarını gətirməkdə aciz olduqları
üçün susmağa məcbur oldular. Əgər mübarizə aparmaq mümkün
olsaydı, bir-iki sətirlə Quranın mübarizəsini ləğv etmək
kimi asan bir çarə olduğu halda, ən çətin və ən təhlükəli
döyüş yolunu seçərdilərmi? Cahızın ifadəsi ilə desək, hərflə
mübarizə aparmaq mümkün olmadığı üçün qılıncla mübarizə
aparmağa məcbur oldular və qılınca sarıldılar. Digər insaflı
qismi isə Quranın qarşısında hörmətlə əyilərək iman
gətirdilər. Bəlağətlə məşğul olan bu insaflı ədiblər diz
çöküb heyrət içində Qurana qulaq asdılar. Şair və natiqlər
Qurana heyran qalıb qızıl xətlə yazılaraq Kəbənin
divarlarına asılan şeirlərini oradan götürdülər. Quran
qeybdən xəbər verdiklərini iddia edən kahinləri və
sehrbazları da susdurdu. Onların qeyblə bağlı xəbərlərini
onlara unutdurdu, cinlərini qovdu. Keçmiş tayfa və
ümmətlərin xəbərlərini bilənləri xurafatlardan və
yalanlardan xilas edib onlara həqiqi xəbər və hadisələri və
dünyaya aid bilgiləri öyrətdi. Bu dörd təbəqə Quran
qarşısında heyrət və hörmətlə diz çökərək ona tələbə oldular.
Heç biri, heç vaxt bircə surə ilə mübahisəyə girişmədi".
Özlərindən olan, illərlə birlikdə yaşadıqları Peyğəmbərimizə
(s) möhtəşəm bir kitabın göndərilməsi təkəbbürlü inkarçıları
heyrətə salmış, sonra da haqsız yerə nifrət bəsləmələrinə
səbəb olmuşdu. Buna görə də onlar zalımcasına və
ağılsızcasına Peyğəmbərimizə (s) maddi-mənəvi zərər vermək
üçün mübarizəyə başlamışdılar. Peyğəmbərimizin (s) bütün
həyatına, gözəl əxlaqına şahid olduqları halda, onun
əleyhinə birləşmişdilər. Allah onların bu zalım
davranışlarını Quranda belə xəbər vermişdir:
Peyğəmbərimiz (s) kimi mübarək, Allahın yanında seçilən və
gözəl əxlaqlı bir insana müxtəlif böhtanlar atanlar
həqiqətdə onun üstün əxlaqına şəxsən şahid idilər.
Hz.Muhəmmədin (s) verdiyi sözlərə sədaqəti, vəfası,
dürüstlüyü, doğruculluğu, imkansıza və yetimlərə yaxşılıq
etməsi, yardımsevər olması, qayğıkeşliyi, xeyirxahlığı,
insanlara münasibəti həmişə bu böhtançıların gözlərinin
qabağında olmuşdu. Onun şəxsiyyətinin üstün cəhətləri və
əxlaqi gözəllikləri tayfasının diqqətini həmişə çəkmiş, hər
kəsin ən etibar etdiyi, ən çox sevdiyi və çox hörmət
göstərdiyi insan olmuşdu. İmam Qəzzali Peyğəmbərimizi (s)
görənlərin onun əsil, saf və üstün əxlaqına, dərin imanına
necə şahid olduqlarını belə bildirib:
"Bil ki, Rəsulullahın (s) vəziyyətini görən, onun əxlaqını,
davranışını, hal və hərəkətlərini bildirən xəbərlərə qulaq
asan, adətlərini, xüsusiyyətini, bütün insanlara qarşı olan
doğru siyasətini, insanların xeyrinə olan hidayətini, xalq
təbəqələrini bir yerə yığmasını və nəhayət hamısını birdən
öz itaətinə ram etməsini (təslim olmaq, itaət etmək)
dinləyən bir şəxs, bəli, bunlarla birlikdə sualların
məhdudluğuna baxmayaraq verdiyi heyrətamiz cavablara, xalqın
məsləhətində işlədilmiş tədbir və üsullara, faqih (dərin və
incə anlayış) və ağıllıların uzun yaşamalarına rəğmən
başlanğıcının incəlikləri qarşısında aciz qaldıqları, ilahi
nizam-intizamın zahiri təfsirindəki (Allahın nizamında,
xaricdən görünən mənalarını anladan) gözəl işarələrini
hekayə edən dəlillərə baxan bir adamın zənni və şübhəsi
qalmaz ki, bütün bunlar bəşəri qüvvənin gücü ilə meydana
gəlmiş şeylər deyil. Bəlkə bunlar ancaq Ilahi bir güc və
səmavi bir dəstəyin (Allahdan gələn dəstəyin) yardımı ilə
təsəvvür ediləcək məsələlərdir.
Səhrada yaşayan və onu tanımayan ərəblər də onun ancaq
üzündəki nura baxaraq onun şərəfli əxlaqına, onun
doğruluğuna şahidlik edərdi. Madam ki, onu tanımayan və
onunla görüşməyən bir adam ancaq onun zahiri görünüşünə
baxaraq bu cür şahidlik edir, əcəba, özünü və mübarək
əxlaqını görən, çıxış və girişlərində onun bütün
vəziyyətlərini izləyən bir adamın ona qarşı halı necə ola
bilər?"14
Peyğəmbərimizin (s) gözəl əxlaqı heç bir insanın inkar edə
bilməyəcəyi, görməzliyə vura bilməyəcəyi qədər üstündür. O,
Quranda bildirilən və Allahın bəyəndiyi əxlaqa tam malikdir.
Bütün alimlərə nümunə və rəhbərdir. İslami mənbələrə görə,
Peyğəmbərimizə (s) öz aləmində dili ilə əziyyət verməyə
çalışan insanlardan biri olan Nadr b. əl-Haris daha sonra
müşriklərin tanınmış adamlarını bir gün bir yerə yığaraq
Allahın bu mübarək elçisini onlara belə tanıtmışdı:
"Ey Qureyş camaatı. And olsun ki, bu günə kimi başınıza
gəlməyən bir işlə qarşılaşdınız. Muhəmməd (s.ə.v) aranızda
balaca bir uşaq olarkən də ən çox sevdiyiniz, ən düz
danışanınız və əmanətə ən çox riayət edəniz idi. Saçlarına
ağ düşüb (Allahın) Kitabını gətirəndən sonra ona "sehrbaz"
dediniz. And olsun ki, o, sehrbaz deyil. Biz çox sehrbazlar
görmüşük. Onların düyünlərə necə üfürdüyünün də şahidi
olmuşuq. Sonra ona "kahin" dediniz. And olsun ki, o, kahin
də deyil. Çoxlu kahinlər görmüşük və onların vəziyyətlərinə
də vaqif olub sözlərini eşitmişik. Sonra ona "şair" dediniz.
And olsun ki, o, şair də deyildi. Neçə-neçə şeirlər
əzbərlədik. Şeirin həzəcini (əruz vəznində bir ölçü),
rəcəzini (əruz vəznində bir bölüm), qısası, hər cürünü də
görmüşük." "Məcnun" dediniz. And olsun ki, o, dəli də deyil.
Onda heç ürəkgetmə, ağlına nə gəldi danışma və dəlilik etmək
əlaməti varmı? Ey Qureyş camaatı, bunu yaxşı fikirləşin və
belə qərar verin..."